Các công ty công nghệ giám sát đã phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây khi cơ quan thực thi pháp luật trên khắp thế giới tìm kiếm giải pháp mới để chống lại tội phạm mạng hoạt động qua các ứng dụng di động được mã hóa.
Khi các cơ quan thực thi pháp luật muốn thu thập bằng chứng bị khóa bên trong iPhone, họ thường chuyển sang dùng phần mềm hack do công ty Cellebrite của Israel phát triển. Bằng cách cắm thủ công phần mềm vào điện thoại bị nghi ngờ, cảnh sát có thể xác định được chủ sở hữu điện thoại đã đi đâu và gặp ai. Bây giờ, khi chính phủ các nước đang nỗ lực chống lại sự lây lan dịch Covid-19, Cellebrite đã đưa ra khả năng tương tự để giúp xác định người nào có thể đã nhiễm bệnh. Sau khi một người nào đó được xác nhận dương tính, các nhà chức trách có thể lấy dữ liệu địa chỉ và thông tin liên lạc của bệnh nhân, giúp việc “cách ly đúng người” trở nên dễ dàng hơn, Reuters dẫn nội dung một email do Cellebrite gửi đến lực lượng cảnh sát Delhi (Ấn Độ) tuần qua.
Thông thường điều này cần phải trải qua sự đồng ý của người dùng, nhưng trong các trường hợp hợp pháp như khi một người vi phạm lệnh cấm tụ họp nơi công cộng, cảnh sát có thể dùng các công cụ để truy cập vào một thiết bị bị tịch thu, Cellebrite tư vấn trong email. “Chúng tôi không cần đến mật mã điện thoại để thu thập dữ liệu”, người bán hàng của Cellebrite viết.
Một phát ngôn viên của Cellebrite cho biết, công cụ mà nhân viên bán hàng nói trên giới thiệu tương tự với sản phẩm mà công ty đã bán trên thị trường từ lâu để giúp cảnh thi thực thi luật pháp. Hiện hãng này còn cung cấp phiên bản dành riêng cho nhân viên y tế để theo dõi sự lây lan virus SARS-CoV-2, nhưng công cụ này chỉ được dùng khi có sự đồng ý của bệnh nhân.
Theo một cuộc phỏng vấn do Reuters thực hiện với các giám đốc điều hành và từ tài liệu không được công bố của các công ty, hoạt động tiếp thị của Cellebrite là một phần trong làn sóng nỗ lực của ít nhất tám công ty giám sát và tình báo mạng để bán các công cụ gián điệp cho mục đích theo dõi dịch bệnh. Các giám đốc điều hành từ chối nêu tên những nước đã mua sản phẩm giám sát của họ. Tuy nhiên, giám đốc điều hành của bốn trong tổng số công ty được khảo sát tiết lộ họ đang thí điểm hoặc đang trong quá trình cài đặt sản phẩm tại hơn mười quốc gia ở Mỹ Latin, châu Âu và châu Á. Một phát ngôn viên của lực lượng cảnh sát Delhi cho biết họ đã sử dụng sản phẩm của Cellebrite để đối phó dịch Covid-19.
Cho đến nay, Israel là nước duy nhất được biết đang thử nghiệm hệ thống giám sát hàng loạt do các công ty công nghệ giám sát cung cấp. Nước này đã yêu cầu NSO Group, một trong những người chơi lớn nhất trong ngành, giúp đỡ xây dựng nền tảng của mình. Tuy nhiên, việc triển khai dự án giám sát giữa NSO và Bộ Quốc phòng Israel đang bị hoãn lại vì những thách thức pháp lý liên quan đến vấn đề quyền riêng tư.
Quyền riêng tư và mối quan tâm sức khỏe
Những người ủng hộ quyền tự do dân chủ sợ rằng việc theo dõi trường hợp nhiễm virus SARS-CoV-2 có thể mở ra khả năng tăng cường giám sát của chính phủ đối với mọi thứ, điều mà họ đã chiến đấu trong nhiều thập niên.
“Cuộc khủng hoảng sức khỏe cộng đồng này cần một giải pháp y tế công cộng, chứ không phải sự can thiệp của các công ty giám sát đang tìm cách khai thác khủng hoảng để kiếm lợi nhuận”, Edin Omanovic, giám đốc vận động cho tổ chức tự do dân chủ có trụ sở tại Anh Privacy International, nói.
Theo chuyên gia công nghệ Claudio Guarnieri hoạt động với tổ chức nhân quyền Amnesty International, bất kỳ quyền lực giám sát mới nào được các nước chấp nhận để đối phó dịch bệnh đều nên được xem xét kỹ.
Về phía quan chức chính phủ, họ đã tìm cách giải quyết lo ngại nói trên bằng cách chỉ ra bản chất đáng sợ chưa từng có của chủng virus mới khiến hơn 220.000 người trên thế giới tử vong. “Chúng tôi tôn trọng quyền riêng tư của mọi người, nhưng trong tình cảnh như này, quyền đất nước không nên bị bỏ qua một bên vì quyền cá nhân”, Stella Ndabeni-Abrahams, Bộ trưởng Truyền thông Nam Phi, nói.
Hiện việc giám sát diễn biến dịch Covid-19 dựa vào thông tin cá nhân vẫn còn là vấn đề đụng độ với quyền riêng tư. Song, một số nước đang nỗ lực tìm hướng đi mới bằng cách triển khai ứng dụng theo dõi dịch bệnh không dựa trên dữ liệu vị trí của người dùng. Thay vào đó các ứng dụng này áp dụng công nghệ kết nối Bluetooth trên điện thoại thông minh.
Phương Anh
