Khi khai trương hoạt động Trung tâm Giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh (HOSE) tháng 7/2000, mới có hai doanh nghiệp niêm yết với vốn hóa thị trường chỉ đạt 986 tỷ đồng, chiếm 0,28% GDP. Đến nay, quy mô thị trường lên tới gần 750 doanh nghiệp, chứng chỉ quỹ niêm yết trên sàn HOSE và HNX.
Bên cạnh đó, có gần 860 doanh nghiệp đang niêm yết trên sàn UPCOM. Vốn hóa thị trường cổ phiếu đạt hơn 4,5 triệu tỷ đồng, chiếm xấp xỉ 80% GDP, còn vốn hóa thị trường trái phiếu chính phủ/trái phiếu doanh nghiệp cũng hơn 20% GDP.
Thuở ban đầu, thị trường có vỏn vẹn chỉ số VN-Index, giờ đây có thêm các chỉ số mới như HNX-Index, UPCOM-Index, VN30, VN100, HNX30, VNMID, VNSML, VNXALL, VNX50, VNSI... bên cạnh một loạt chỉ số ngành để các quỹ và nhà đầu tư có thêm lựa chọn đánh giá và đầu tư. Mới đây nhất, việc ra đời bộ ba chỉ số VN Diamond, VNFIN Lead và VNFIN Select được dự báo sẽ giúp dòng tiền từ các quỹ ETF (Exchange Traded Fund) đổ mạnh hơn nữa vào Việt Nam.
Sản phẩm trên thị trường chứng khoán ngày càng phong phú, không chỉ các hàng hóa truyền thống như cổ phiếu, trái phiếu, mà thời gian qua một loạt công cụ đầu tư mới ra đời, như chứng quyền có bảo đảm (CW), hợp đồng tương lai chỉ số VN30, hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ. Sự phát triển này không chỉ hoàn thiện cấu trúc hàng hóa trên thị trường, mà còn đáp ứng nhu cầu đa dạng hóa lựa chọn đầu tư lẫn phòng ngừa rủi ro, từ đó giúp tăng tính thanh khoản, níu giữ dòng tiền trong các giai đoạn thị trường cơ sở có những biến động tiêu cực.
Thị trường chứng khoán Việt Nam hiện trở thành kênh huy động vốn hữu hiệu. Không chỉ doanh nghiệp được hưởng lợi, mà ngay cả Chính phủ cũng có điều kiện gọi vốn với chi phí tối ưu hơn thông qua kênh trái phiếu, cũng như tăng hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước sau khi cổ phần hóa và niêm yết lên sàn, đóng góp lớn vào nguồn thu ngân sách.
Nhìn về tương lai, theo Đề án cơ cấu lại thị trường chứng khoán và bảo hiểm đã đặt ra một số mục tiêu quan trọng cho năm 2020 như: quy mô thị trường cổ phiếu sẽ đạt 100% GDP, quy mô thị trường trái phiếu đạt 47% GDP; số lượng nhà đầu tư trên thị trường đạt mức 3% dân số; triển khai các sản phẩm chứng quyền có đảm bảo, hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ, hợp đồng tương lai trên các chỉ số mới ngoài chỉ số VN30.
Tính đến nay, có mục tiêu sắp hoàn thành như việc triển khai các sản phẩm mới, nhưng cũng có mục tiêu phải nỗ lực thực hiện để có thể về đích kịp thời hạn, như quy mô thị trường trái phiếu chính phủ vẫn còn khá khiêm tốn, số lượng tài khoản nhà đầu tư chỉ hơn 2,3 triệu tài khoản, chiếm chưa tới 2,5% dân số. Riêng mục tiêu hướng đến vốn hóa thị trường cổ phiếu có thể đạt 100% GDP trong năm 2020, Chính phủ chắc chắn sẽ phải đẩy nhanh tiến độ cổ phần hóa, thoái vốn của các doanh nghiệp nhà nước và trông chờ vào các thương vụ IPO của các doanh nghiệp tư nhân lớn.
Dù vậy, với bối cảnh tăng trưởng kinh tế ổn định, cũng như việc ký kết một loạt hiệp định thương mại tự do gần đây như EVFTA, CPTPP, sẽ giúp cải thiện triển vọng hoạt động của các doanh nghiệp. Từ đó, tiếp tục thu hút dòng vốn đầu tư nước ngoài đổ vào Việt Nam, giúp các thương vụ IPO, tăng vốn, phát hành thêm của các doanh nghiệp trở nên thuận lợi hơn, qua đó quy mô, vốn hóa thị trường chứng khoán Việt Nam có thể tăng tốc nhanh hơn.
Luật Chứng khoán sửa đổi mới được Quốc hội thông qua vào ngày 26/11/2019, theo đó bổ sung thêm những quy định chặt chẽ và tiêu chuẩn cao hơn cho các hàng hóa, giúp thị trường vận hành hiệu quả, minh bạch hơn, tạo tiền đề hướng tới nâng hạng thị trường.
Năm 2018, FTSE (Financial Times Stock Exchange) đã chính thức đưa Việt Nam vào danh sách xem xét nâng hạng lên thị trường mới nổi hạng 2, trong khi MSCI (Morgan Stanley Capital International) nhiều khả năng sẽ sớm nâng hạng cho thị trường chứng khoán Việt Nam trong hai năm tới. Nếu có thể sớm được đưa vào danh sách theo dõi nâng hạng ngay trong năm 2020, đó sẽ là một dấu ấn quan trọng của chứng khoán Việt Nam và đặc biệt mang nhiều ý nghĩa đánh dấu cột mốc ở tuổi 20 tràn đầy năng lượng.
Khánh Phương
