Bất hợp pháp vẫn... sôi động
Cùng với cuộc CMCN 4.0, thị trường tài chính trong nước đã xuất hiện nhiều sản phẩm, dịch vụ công nghệ số, phương tiện thanh toán điện tử mới như tiền ảo, tiền điện tử, mô hình cho vay ngang hàng (P2P)... Tuy nhiên, sự phát triển các phương thức thanh toán điện tử mặc dù mang lại nhiều tiện ích cho cộng đồng xã hội nhưng lại khó kiểm soát và dễ bị biến tướng, ẩn chứa nguy cơ trở thành “miền đất màu mỡ” cho tội phạm hoành hành.
Những năm gần đây, hàng loạt tiền ảo đã du nhập vào Việt Nam như Bitcoin, Onecoin, Ilcoin, Gemcoin, Octa... cùng với đó, hoạt động kinh doanh tiền ảo cũng xuất hiện. Bất chấp sự không thừa nhận của Nhà nước, việc trao đổi, mua bán tài sản, dịch vụ bằng tiền ảo vẫn đang diễn ra hằng ngày.
Tiền ảo đã và đang trở thành những tài sản, phương tiện thanh toán, công cụ đầu tư, phương thức huy động vốn, nhưng tại các quốc gia đang có nhiều quan điểm và cách tiếp cận trái ngược nhau. Có nước chấp nhận như một loại phương tiện thanh toán, nhưng cũng có quốc gia hoàn toàn không thừa nhận và không cho phép lưu thông.
Ở nước ta hiện nay vẫn chưa có một khung pháp lý hoàn chỉnh nào chính thức quy định hay điều chỉnh mọi hoạt động liên quan đến tiền ảo, nhưng các hoạt động đầu tư, giao dịch liên quan đến tiền ảo khá sôi động. Do thiếu công cụ quản lý và không rõ ràng về pháp luật, tiền ảo trở nên mơ hồ, “ảo” mà “thực”, tạo ra các lỗ hổng pháp lý để tội phạm khai thác, lợi dụng, kiếm lợi bất chính.
Trong những năm gần đây, tội phạm lừa đảo theo phương thức đa cấp liên quan đến tiền ảo đang diễn ra rất phức tạp tại Việt Nam. Điển hình, tháng 4-2018, lãnh đạo Công ty CP Modern Tech (quận 1, TP Hồ Chí Minh) bị tố cáo đã chiếm đoạt hơn 15.000 tỉ đồng của nhà đầu tư. Theo đó, công ty này mời chào mua đồng tiền ảo iFan, Pincoin, với cam kết lợi nhuận thấp nhất 48%/tháng, cao gấp 50-80 lần lãi suất tiền gửi ngân hàng, thời gian hoàn vốn tối đa 4 tháng. Nếu ai mời được thêm người mua tiền ảo sẽ được hưởng thêm 8%. Để gây được lòng tin, đồng iFan hay Pincoin được gắn mác là tiền quốc tế, lưu hành tại Singapore, Ấn Độ. Đơn vị vận hành giới thiệu iFan là tiền ảo sử dụng cho các dịch vụ liên quan đến showbiz. Tuy nhiên, sau 4 tháng ra đời, iFan đã sụp đổ và không có giá trị giao dịch quốc tế. Nhà đầu tư chỉ còn lại danh mục có giá trị được cho là lên đến 15.000 tỉ đồng nhưng không thể rút ra, lãi lùi về 0%. Ước tính có khoảng 32.000 người là nạn nhân của trò lừa đảo này.
Một trường hợp khác, Công ty Sky Mining (còn gọi là Hợp tác xã Bầu trời công nghệ) cũng bị tố cáo lừa đảo. Ngày 23-7-2018, nhiều nhà đầu tư tố cáo không thể liên lạc được với ông Lê Minh Tâm - Tổng giám đốc Sky Mining, một số xưởng đào tiền ảo bị dọn sạch máy trong đêm. Có tới 300 đơn tố cáo đã được gửi đến cơ quan công an. Theo kết quả điều tra, Sky Mining tự quảng bá là công ty “đào tiền ảo lớn nhất Việt Nam”, bán các gói từ 100 USD đến 5.000 USD để nhà đầu tư mua máy đào tiền ảo. Sau 12 tháng, Sky Mining sẽ trả lại vốn và lãi đến 300% mức đầu tư. Đóng tiền xong, công ty xuất máy cho nhà đầu tư và họ ký gửi lại để tiến hành đào tiền ảo. Khi ông Lê Minh Tâm biến mất, nhiều người tuyên bố bị Sky Mining lừa đảo vì đã đóng từ 5-10 tỉ đồng để lấy lãi 0,6%/ngày mà chưa kịp thu hồi vốn...
Hạn chế rủi ro, phòng ngừa lừa đảo
Có thể nói, các hành vi lừa đảo tiền ảo tại Việt Nam thường gắn với mô hình đa cấp biến tướng, dùng tiền của người tham gia sau trả lãi cho người tham gia trước. Về bản chất, cái gọi là “kinh doanh tiền ảo” chỉ là việc dùng sản phẩm số này để che đậy cho việc huy động tài chính trái phép. “Ăn theo” sự thành công của tiền ảo Bitcoin, những kẻ lừa đảo tiền ảo đánh vào tâm lý hám lợi và sùng tín các mô hình đầu tư hiện đại nhưng lại “mù tịt” về công nghệ thông tin của không ít người.
Thủ đoạn phạm tội của các đối tượng lừa đảo tiền ảo rất tinh vi. Trước tiên, đồng tiền ảo do chúng tự phát hành và tự định giá. Để che giấu hành vi huy động tài chính trái phép, chúng yêu cầu người chơi dùng tiền mặt mua một loại đồng tiền kỹ thuật số có giá trị như Bitcoin, rồi đổi tiếp sang đồng tiền ảo trên sàn giao dịch của chúng. Việc “dích dắc hóa” dòng tiền gây khó khăn cho việc chứng minh thiệt hại trong đầu tư, giao dịch tiền ảo. Ngoài ra, việc giao dịch từ tiền mặt sang tiền ảo chủ yếu bằng hình thức trao tay tại các quán cà phê, không hề có giấy tờ biên nhận. Sau khi chuyển tiền mặt, nhà đầu tư nhận lại bằng ví điện tử.
Tình trạng đó cho thấy đã đến lúc Việt Nam cần nghiên cứu, xây dựng khung pháp lý về tiền ảo, phù hợp với xu hướng chung của các quốc gia. Khung pháp lý liên quan đến tiền ảo được xây dựng sẽ hạn chế, ngăn chặn và kiểm soát có hiệu quả các rủi ro, phòng ngừa hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản thông qua tiền ảo.
Theo Trung tá Đào Trung Hiếu, Cục Truyền thông Công an nhân dân, để xây dựng khung pháp lý về tiền ảo, trong thời gian tới cần phải giải quyết 4 vấn đề.
Thứ nhất, không công nhận chức năng là phương tiện thanh toán của tiền ảo, không coi tiền ảo là một loại tiền.
Thứ hai, chỉ nên coi tiền ảo là một tài sản đặc biệt tồn tại dưới dạng vô hình, được phép lưu thông có điều kiện, theo những quy chế đặc thù; cho phép và kiểm soát các hoạt động phát hành cho công chúng (ICO) đối với tiền ảo; cho phép thành lập và kiểm soát các sàn giao dịch tiền ảo.
Thứ ba, cần thu thuế các hoạt động liên quan đến tiền ảo.
Thứ tư, theo kinh nghiệm từ Singapore, trước khi hoàn thiện khung pháp lý chính thức, nên tiếp cận và đưa ra các quy định quản lý “mềm”, như quy định về chống rửa tiền, trốn thuế hay nhận diện khách hàng. Đây là cách quản lý có lợi cho tất cả các bên, bao gồm cơ quan quản lý, khách hàng hay nhà đầu tư.
Tuy nhiên, để hình thành được khung pháp lý về tiền ảo không phải chỉ trong ngày một ngày hai, trong khi các hoạt động đầu tư, giao dịch mua bán tiền ảo vẫn diễn ra hằng ngày. Vì vậy, trước tình trạng đó, cần phải có sự vào cuộc mạnh mẽ từ Bộ Công an, Ngân hàng Nhà nước, đồng thời tăng cường tuyên truyền để nâng cao nhận thức của người dân về những rủi ro, nguy cơ và hệ lụy của việc tham gia mua bán, giao dịch, kinh doanh tiền ảo bất hợp pháp.
Theo PGS.TS Phùng Trung Lập (Đại học Luật Hà Nội), tiền ảo là biểu hiện kỹ thuật số của giá trị có thể có trong giao dịch kỹ thuật số và có các chức năng là phương tiện trao đổi; là một đơn vị kế toán lưu trữ giá trị nhưng không phải là tiền pháp định tại một quốc gia nào. Các chức năng của tiền ảo chỉ được thực hiện theo ý chí thỏa thuận của các chủ thể trong cộng đồng những người sử dụng tiền ảo trong giao dịch.
Minh Loan
